Đồng chí Nông Văn Lạc (1914 - 1998), tên khai sinh là Nông Văn Phùng. Ông là người dân tộc Tày, quê quán xóm Phai Khắt, xã Tam Kim (Nguyên Bình - Cao Bằng). Sinh ra trong sự đàn áp của thực dân Pháp vì vậy khi ánh sáng cách mạng về tới, đồng chí Nông Văn Lạc đã sớm giác ngộ và đi theo cách mạng. Năm 1941, đồng chí được kết nạp tham gia hội đánh Tây, sau này được chuyển thành tổ chức “cứu quốc” với bí danh là Tán Thuật. Đồng chí đã được Đại tướng Võ Nguyên Giáp trực tiếp dìu dắt, huấn luyện tại lớp Việt Minh đầu tiên tại hang Kéo Quảng (xã Minh Tâm - Nguyên Bình). Năm 1942, Đại tướng Võ Nguyên Giáp tới Tam Kim xây dựng cơ sở cách mạng, ngôi nhà của gia đình đồng chí Nông Văn Lạc tại xóm Phai Khắt là nơi đầu tiên được đón Đại tướng đến ở và làm việc. Ngôi nhà được khởi dựng từ năm 1940. Đầu năm 1944, để kiềm chế phong trào cách mạng do Việt Minh lãnh đạo, thực dân Pháp đã chiếm nhà của đồng chí Lạc để đóng quân, gọi là đồn Phai Khắt.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp thăm đồn Phai Khắt tháng 12/1989 (Đ/c Nông Văn Lạc, người bắt tay nói chuyện cùng Đại tướng)
Ngày 22/12/1944, đội VNTTGPQ được thành lập tại khu rừng Trần Hưng Đạo (xã Tam Kim, Nguyên Bình). Đồng chí Nông Văn Lạc là người được Đại tướng Võ Nguyên Giáp trực tiếp giao nhiệm vụ tổ chức, chuẩn bị thành lập đội. Trong trận đánh vào đồn Phai Khắt (ngày 25/12/1944), đồng chí Nông Văn Lạc chính là người tổ chức trinh sát, nghiên cứu tình hình địch, đóng góp vào phương án tấn công đồn Phai Khắt. Năm 1945, đồng chí giữ chức chủ nhiệm Việt Minh tỉnh Bắc Kạn. Năm 1946, đồng chí là đại biểu Quốc hội khoá I tỉnh Bắc Kạn. Năm 1953, dưới chỉ thị của đại tướng Võ Nguyên Giáp, đồng chí lãnh đạo đoàn cán bộ khoảng 30 người sang Tây Bắc chuẩn bị cho chiến dịch Điện Biên Phủ và giữ chức Trưởng ban cán sự tỉnh Lai Châu. Sau chiến dịch Điện Biên Phủ, đồng chí được bầu vào Ban dự khuyết thường vụ Quốc hội nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà, sau đó giữ chức Trưởng Ban Khu tự trị Việt Bắc. Sau khi Khu uỷ Khu tự trị Việt Bắc giải thể, đồng chí tham gia Ban Chấp hành Tỉnh uỷ Bắc Thái. Đến năm 1978, đồng chí Nông Văn Lạc về nghỉ hưu. Đồn Phai Khắt, nơi ghi dấu chiến công đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, sau này đã được đồng chí Nông Văn Lạc hiến tặng cho Nhà nước để làm nhà trưng bày chiến thắng đồn Phai Khắt. Hiện nay, trong đồn còn trưng bày khẩu súng ngắn mà đồng chí Lạc đã sử dụng để bảo vệ cách mạng và bức thư tay do đồng chí viết với mong muốn được trưng bày khẩu súng tại đồn Phai Khắt để các thế hệ con cháu hiểu thêm về lịch sử dân tộc.
Di tích Đồn Phai Khắt
Ánh sáng cách mạng đã làm thay đổi cuộc đời của đồng chí Nông Văn Lạc và thay đổi cuộc sống của người dân ở xóm nhỏ Phai Khắt. Từ người nông dân hiền lành, chất phác, đồng chí Lạc đã trở thành người chiến sĩ cộng sản kiên trung, người trợ thủ đắc lực, là “cánh tay phải” của anh Văn trong việc tổ chức, phát triển cơ sở cách mạng.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã từng nhận xét: “Anh Lạc là người Đảng viên trung kiên, người cán bộ lãnh đạo xuất sắc, suốt đời phục vụ sự nghiệp đấu tranh cách mạng của Đảng, đặc biệt là trong sự nghiệp xây dựng căn cứ địa Việt Bắc, dưới sự lãnh đạo của Bác Hồ. Đối với tôi, anh là người cán bộ dân tộc thân thiết và gần gũi nhất, cùng sát cánh hoạt động, xây dựng căn cứ Tam Kim từ những ngày đầu đấu tranh hào hùng và gian khổ.
Là con người đầy tâm huyết và nghị lực, hết lòng thương yêu đồng bào, đoàn kết với đồng chí. Anh Lạc đã có cống hiến lớn trong công cuộc xây dựng các xã an toàn, các châu an toàn ở Cao Bằng và Bắc Kạn. Có công lớn trong những ngày đầu xây dựng lực lượng vũ trang, thành lập đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân tại rừng Trần Hưng Đạo, Hoàng Hoa Thám theo chỉ thị của Bác Hồ. Đồng chí đã trực tiếp tham gia chuẩn bị và tiến hành hai cuộc chiến đấu thắng lợi đầu tiên hai trận Phai Khắt, Nà Ngần và các chiến thắng tiếp theo”. (Trích điếu văn Đại tướng viết tưởng niệm đồng chí Nông Văn Lạc năm 1998).
Với những cống hiến to lớn cho phong trào cách mạng dân tộc, đồng chí Nông Văn Lạc đã được Đảng và Nhà nước tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý: Bằng Có công với nước, Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân chương Hồ Chí Minh (truy tặng năm 2009)./.
Tác giả bài viết: Đoàn Hồng Hạnh
Nguồn tin: BQL các di tích Quốc gia đặc biệt tỉnh Cao Bằng